Làng Hạ Lội đang dỡ nhà lát đường năm xưa (ảnh tư liệu)
Huyền thoại thời máu lửa
Trong những năm tháng chiến tranh chống Mỹ, Hà Tĩnh là tỉnh có vị trí rất quan trọng cả về quân sự, chính trị và kinh tế trên địa bàn Quân khu 4 và cả nước. Vì vậy đế quốc Mỹ đã tập trung đánh phá rất ác liệt. Ngay từ những tháng đầu năm 1968, tuyến đường quốc lộ 1A đi qua địa bàn Hà Tĩnh đã bị địch đánh hỏng nhiều đoạn. Trên địa bàn huyện Can Lộc, đoạn đường từ cầu Thượng Gia đến Cầu Già bị bom Mỹ đánh đúng tim đường, đứt hai đoạn khoảng 1.300m. Hàng ngàn chiếc xe chở vũ khí, đạn dược, lương thực, thực phẩm vào miền Nam buộc phải nằm lại di tản nép vào bìa rừng, làng xóm từ Nghi Xuân, Hồng Lĩnh, Can Lộc chờ đêm đến lần lượt đi qua đường 15A. Thời điểm đó, Ngã ba Đồng Lộc cũng bị bom Mỹ đánh phá ác liệt, nhiều đoạn đường nghẽn tắc phải chờ thông tuyến. Lệnh của cấp trên bằng mọi giá phải mở đường máu, cho xe thông tuyến. Đoạn qua quốc lộ 1A qua địa bàn xã Tiến Lộc, huyện Can Lộc trước đây nằm giữa ba bề sông nước, địa hình thấp trũng, lầy lội nên được gọi là Hạ Lội, trong những năm chiến tranh phá hoại, đế quốc Mỹ đã trút xuống xã Tiến Lộc, trong đó có làng Hạ Lội gần 19.000 quả bom, 1.522 quả rocket, làm 57 người chết, 151 người bị thương, hàng trăm ngôi nhà bị phá hủy hoàn toàn.
Ông Phạm Tiến Thân, Thương binh hạng 2/4 làng Hạ Lội kể cho tôi nghe: Khi đoạn đường huyết mạch bị bom đạn Mỹ chia cắt hoàn toàn, cũng là lúc đoàn xe đặc chủng bao gồm 130 chiếc chở hàng đặc biệt vào chi viện khẩn cấp cho chiến trường miền Nam, buộc phải dừng lại “Tiến thoái lưỡng nan”, nguy cơ máy bay địch phát hiện ra, chúng sẽ tiếp tục ném bom phá hủy cả đoàn xe không có lối thoát. Ngay lúc này Ban An toàn giao thông tỉnh Hà Tĩnh quyết định “ mở đường máu” xuyên qua giữa tim làng Hạ Lội, xuống tắt thượng nguồn sông Già, dỡ ngôi miếu thờ để làm bến phà tránh đường quốc lộ 1A, đoạn từ cầu Cổ Ngựa đến Cầu Già.
Ông Phạm Tiến Thân chỉ tay về nơi tâm đường năm xưa
Xe chưa qua, nhà không tiếc
Sau khi tiếp thu tinh thần chỉ thị của trên về, cả làng Hạ Lội đã bắt tay thần tốc dỡ nhà làm đường, làm cầu với khẩu hiệu: "Xe chưa qua, nhà không tiếc". Chỉ trong vòng một buổi sáng hơn 130 ngôi nhà được tháo dỡ. Nhà dỡ đến đâu, đường mở đến đó. Cũng theo ông Thân, nhiều nhà dỡ xuống lát đường luôn vì mặt đường mới mở lầy lội, nhiều gia đình trắng tay không còn nhà ở nhưng vẫn sẵn sàng hi sinh tất cả vì miền Nam ruột thịt. Bà Đinh Thị Trí (69 tuổi) người có hoàn cảnh khó khăn, chồng mất sớm, sống một mình gom góp mãi mới mua được cỗ hậu sự nhưng đã tự nguyện hiến để làm ván kê cho xe qua những đoạn lầy lội. Những gia đình có nhà nằm trên đường xe đi qua được dời dỡ và dọn trước. Nhà dời dọn đến đâu thì lực lượng công binh, bộ đội chủ lực, thanh niên xung phong làm đường đến đó. Người dân ngoài việc dỡ nhà còn tự nguyện chặt tre, vác gỗ nhà mình và chuyển hàng trăm tấm phên xuống làm mố cầu. Cả xã Tiến Lộc hừng hực khí thế "Vì miền Nam ruột thịt". Người dân trong toàn xã đổ về cùng chung tay với nhân dân làng Hạ Lội để làm đường, kịp giờ cho xe ra tiền tuyến. Chỉ trong một đêm với thời gian chưa đầy 6 tiếng đồng hồ, 130 ngôi nhà, một ngôi miếu, 4 nhà thờ họ và 2 hợp tác xã được dỡ xuống để mở đường tránh qua cầu Già. Đoạn đường dài gần 1,5 km qua làng Hạ Lội cơ bản hoàn thành ngay trong đêm 13/8/1968.
Đến 3h sáng ngày hôm sau, chiếc xe đầu tiên bắt đầu chuyển bánh trên đường tránh xuống phà và qua sông an toàn trong niềm vui mừng, xúc động của nhân dân làng Hạ Lội và nhân dân xã Tiến Lộc. Từ đêm đó trở đi, từng đoàn xe đi qua đường tránh vận chuyển hàng hóa ra tiền tuyến một cách an toàn, không còn sa lầy, ùn tắc như trước nữa. Để bảo vệ bí mật và che mắt địch, hàng ngày người dân Hạ Lội dùng cây tre ngụy trang con đường huyết mạch, tối đến lại cất giấu ngụy trang. Cứ như vậy, con đường tránh qua làng Hạ Lội được đảm bảo an toàn cho đến ngày ngừng bắn năm 1973.
Để ghi nhớ sự hy sinh to lớn của nhân dân làng Hạ Lội, Tỉnh ủy Hà Tĩnh đã đặt tên cho làng Hạ Lội thành làng Văn hóa chiến tích K130. Làng K130 vinh dự được công nhận Di tích lịch sử quốc gia vào năm 2006. Niềm mong mỏi của người dân Tiến Lộc về việc xây dựng Khu di tích K130 đã trở thành hiện thực khi Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch và tỉnh Hà Tĩnh đã ra Quyết định triển khai Dự án tôn tạo di tích Làng K130 để xây dựng làng K130 thành một địa chỉ đỏ để giáo dục truyền thống. Nhiều hạng mục, công trình đã được Nhà nước đầu tư xây dựng, để nơi đây trở thành một trong những địa chỉ đỏ nhằm giáo dục truyền thống yêu nước, tinh thần cách mạng và huy động sức dân, góp phần làm cho mọi người dân và đặc biệt là thế hệ trẻ hiểu sâu sắc hơn về sự hy sinh, công sức của nhân dân góp phần làm nên chiến thắng thần kỳ trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước.
Ông Phạm Tiến Hữu (áo trắng) và ông Phạm Tiến Thân đứng trên bến phà giã chiến 55 năm về trước
Làng K130 vững bước đi theo con đường đổi mới cùng đất nước
Nửa thế kỷ đã đi qua, phát huy truyền thống đấu tranh cách mạng kiên cường, nhân dân làng K130 đang vững bước đi theo con đường đổi mới của Đảng. Làng K130 nay đang đổi thay từng ngày. Trên con đường năm xưa nay đã mọc lên những ngôi nhà kiên cố, khang trang giữa bóng cây xanh mát. Sản xuất nông nghiệp ngày càng phát triển. Những hố bom xưa được người dân cải tạo thành hồ thả cá với mô hình cá - lúa - vịt cho thu nhập cao. Màu xanh mới đang dần sinh sôi trên cánh đồng mẫu hơn 100 ha, những vườn cây trĩu quả có giá trị kinh tế lớn. Bằng những nỗ lực của Đảng bộ, chính quyền và nhân dân, xã Tiến Lộc đã về đích nông thôn mới sớm trước thời hạn đề ra 2 năm. Tất cả mọi việc lớn nhỏ đều dựa vào sức dân.
Cầu Già ngày nay
Hiện nay, làng Hạ Lội cùng với các địa phương trong xã Tiến Lộc đang ra quân sôi nổi thực hiện mục tiêu xây dựng xã nông thôn mới kiểu mẫu, giữ vững xã nông thôn mới, thu nhập bình quân đầu người của xã ước đạt 32,8 triệu đồng/người/ năm. Ngoài việc phát huy thế mạnh các ngành nghề phụ, dịch vụ buôn bán, người dân ở đây đã xây dựng nhiều vườn mẫu và các mô hình kinh tế để tăng thu nhập cho bà con. Đường làng K130 nay đã được phủ bê tông 100%, đời sống Nhân dân ngày càng phát triển. Trong cuộc vận động xây dựng nông thôn mới, nhân dân làng Hạ Lội đã huy động gần 2 tỷ đồng, hiến 1.500 m tường rào, hơn 6.000 m đất”. Sức người, sức của từ 224 hộ dân đã góp phần xây dựng nên sắc màu tươi mới ở Làng K130. Niềm tin sắt son của dân với Đảng được tiếp nối từ thế hệ cha ông đã trở thành sức mạnh để làng Hạ Lội xã Tiến Lộc phát huy nội lực trong các phong trào thi đua, đặc biệt là phong trào xây dựng nông thôn mới kiểu mẫu.
Dù thời gian sát nhập vào thị trấn Nghèn chưa lâu nhưng làng K130 đã phát huy tinh thần của thế hệ cha ông đi trước để sớm xây dựng thành công khu phố văn minh. Những kết quả mà tổ dân phố K130 đạt được hiện nay đã tạo sự khích lệ quan trọng để các đơn vị khác của thị trấn Nghèn vươn lên trong xây dựng đô thị văn minh. K130 cũng đang trở thành một địa chỉ đỏ để giáo dục thế hệ trẻ về sự hy sinh to lớn của Nhân dân trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước.
Khu truyền thống lịch sử làng K130 vừa mới được xây dựng hoàn thành và đưa vào sử dụng nhân kỷ niệm 55 năm làng anh hùng.
Chỉ trong một đêm, nhân dân làng Hạ Lội, xã Tiến Lộc, huyện Can Lộc, đã tình nguyện tháo dỡ 130 căn nhà, mở con đường chiến lược cho “đoàn xe chở hàng đặc biệt” đi qua, kịp thời phục vụ cho chiến trường miền Nam. 55 năm đã trôi qua, con đường xuyên qua tim làng Hạ Lội giờ chỉ còn trong ký ức. Làng Hạ Lội nay đã được mang tên Làng K130 với bao đổi thay hàng ngày. Nơi “chảo lửa, túi bom” năm xưa đã bừng lên sức sống mới.
Anh Bình - Trọng Thắng
