VNHN - Cơ duyên cho tôi được biết đến ông, một nhà khoa học nhiệt thành và một nhà giáo với tình yêu nghề đậm sâu. Nhìn lại chặng đường cống hiến không ngừng nghỉ đã qua, bằng tâm sức, niềm đam mê khoa học bất tận, ông đã có những cống hiến đáng tự hào cho nhiệm vụ nghiên cứu khoa học, công tác đào tạo cũng như sự nghiệp xây dựng và phát triển đất nước. Ông là GS.TS.NGND. Trần Nghi - nguyên Phó Hiệu trưởng Trường ĐH Khoa học Tự nhiên, ĐHQG Hà Nội, nguyên Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Biển và Đảo, ĐHQG Hà Nội, Viện trưởng Viên Nghiên cứu Địa môi trường và Thích ứng biến đổi khí hậu-LHCHKH&KTVN.
GS.TS.NGND Trần Nghi sinh ngày 10/8/1947 trong một gia đình có truyền thống hiếu học tại xã Quảng Minh, Thị xã Ba Đồn, tỉnh Quảng Bình. Quê hương miền Trung nắng gió anh hùng cũng chính là chiếc nôi đã nuôi dưỡng, hun đúc trong ông tinh thần, ý chí và khát vọng phấn đấu học tập, nghiên cứu không ngừng nghỉ những mong thành côngg trong sự nghiệp sau này. Say mê, miệt mài học tập, sau khi tốt nghiệp phổ thông, ông nhận được giấy báo nhập học tại trường ĐH Bắc Đại, Trung Quốc. Ngày ấy, phải vượt qua chặng đường dài để ra Hà Nội làm thủ tục học nhưng vì hoàn cảnh quốc tế nhiều biến động khi ấy làm ông không thể đi học ở nước ngoài nữa. Không nản chí, ông tiếp tuc theo học ngành Địa chất tại Khoa Địa lý - Địa chất trường ĐH Tổng hợp Hà Nội. Tại đây, được sự chỉ bảo, dìu dắt tận tình của NGND, GS.TS Nguyễn Văn Chiển (người thầy và là nhà địa chất đầu tiên của nước ta), cùng phẩm chất thiên phú và niềm say mê khoa học bất tận, GS.TS Trần Nghi đã vượt qua bao gian khổ, hy sinh thầm lặng để trở thành một trong những nhà địa chất đầu ngành của Việt Nam. Và rồi, tốt nghiệp ĐH với thành tích xuất sắc, năm 1970, ông đã được giữ lại làm cán bộ giảng dạy tại trường ĐH Tổng hợp Hà Nội.
GS.TS.NGND Trần Nghi - Người đã dành cả cuộc đời miệt mài làm việc, nghiên cứu và cống hiến cho ngành khoa học địa lý, địa chất nước nhà
Song song với nhiệm vụ giảng dạy, ông vẫn không ngừng trau dồi, học tập nhằm nâng cao kiến thức chuyên môn. Ôngđược cử tham gia kỳ thi tuyển NCS đi nước ngoài toàn quốc. Sau khi đỗ thủ khoa ngành Khoa học Trái Đất, ông được cử sang NCS tại trường ĐH Tổng hợp Bucaret, Rumani. Đến năm 1982, ông đã bảo vệ xuất sắc luận án TS về Địa chất dầu khí tại ĐH Tổng hợp Bucaret. Về nước, GS.TS Trần Nghi tiếp tục công tác tại ĐH Tổng hợp Hà Nội. Nơi đây, ông đã đảm nhiệm nhiều cương vị khác nhau như : Phó Chủ nhiệm khoa Địa lý - Địa chất trường ĐH Tổng hợp Hà Nội( 1984 - 1992), Chủ nhiệm khoa Địa chất trường ĐH KHTN, ĐHQG Hà Nội ( 1996 - 2003); Phó Hiệu trưởng trường ĐH KHTN, ĐHQG Hà Nội ( 2003 - 2008). Dù ở bất cứ cương vị, vai trò nào từng đảm nhiệm, GS. Nghi vẫn luôn hoàn thành xuất sắc mọi nhiệm vụ được ban lãnh đạo giao phó, được đồng nghiệp kính phục, học trò tin yêu. Năm 2009, ông thành lậpTrung tâm Nghiên cứu Biển và Đảo trực thuộc ĐHQG Hà Nội và ông được bổ nhiệm làm GĐ Trung tâm. Từ năm 2011 đến 2015. Trong thời gian này GS.TS Trần Nghi được Bộ KH &CN cử làm Chủ nhiệm chương trình “ NCKH và CN phục vụ quản lý biển, hải đảo và phát triển kinh tế biển ( KC- 09/11 - 15).Từ năm 2016 đến nay ông là viện trưởng Viện Nghiên cứu Địa Môi trường và Thích ứng biến đổi khí hậu trực thuộc Liên hiệp các Hội khoa học và kỹ thuật Việt Nam, viện này do ông thành lập.
Vừa trò chuyện, ông vừa cùng tôi lắng đọng, chiêm nghiệm lại những dấu son đáng nhớ trên hành trình sự nghiệp đã qua. Nhớ lại thời điểm năm 1996, khoa Địa lý - Địa chất tách ra thành 4 khoa của ĐH KHTN, ĐHQG Hà Nội, GS.TS. Trần Nghi được bầu làm Chủ nhiệm khoa Địa chất đầu tiên (1996 - 2003). Những năm tháng làm việc ở đây với phẩm chất của một nhà giáo tâm huyết, uy tín và có trình độ cao trong công tác đào tạo, đặc biệt là đào tạo sau ĐH, ông luôn xác định rõ dù có tham gia công tác quản lý ông vẫn say mê công tác chuyên môn. Vì vậy trong thời gian làm quản lý dù ở Khoa hay ở Trường ông vẫn làm chủ nhiệm các đề tài nghiên cứu khoa học cấp nhà nước, vẫn tham gia giảng dạy các môn học quan trọng.Ông coi hợp tác với các viên nghiên cứu về Khoa học Trái Đất ở trong nước là sự sống còn để nâng cao trình độ chuyên môn cho bản thân ông và các đồng nghiệp. Vì vậy ông đã vạch ra một lộ trình hợp tác lâu dài với các Viện nghiên cứu về khoa học Trái đất, LĐ Bản đồ Địa chất miền Bắc, LĐ Bản đồ Địa chất miền Nam, Tập đoàn Dầu khí Việt Nam, TT NC Địa chất & Khoáng sản Biển...Lòng say mê nghề nghiệp, với một tố chất thông thái hiểu biết sâu và rộng các lĩnh vực khoa học tự nhiên và khoa học xã hội, đặc biệt là khả năng tổng hợp cao, lập luận chặt chẽ và diễn đạt với văn phong khoa học trong sáng nên ông đã có 23 đầu sách đã xuất bản, trong đó có 11 cuốn là chủ biên hoặc viết một mình. Những công trình của ông được giới khoa học Trái Đất ở trong nước đánh giá cao cả về khối lượng và chất lượng của từng cuốn sách. GS.TS Trần Nghi đã chủ nhiệmmột chương trình khoa học và công nghệ về biển (KC-09/11-15); chủ nhiệm 4 đề tài NCKH cấp nhà nước quan trọng: (1)Đánh giá tổng hợp điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội, tài nguyên môi trường, xây dựng cơ sở khoa học định hướng phát triển bền vững khu vực biên giới phía Tây (Thanh Hóa đến Kon Tum. Đề tài này đã xây dựng thành công “Hồ sơ di sản thiên nhiên thế giới Vườn quốc gia Phong Nha -Kẻ Bàng-Quảng Bình Việt nam” và được UNESCO công nhận tháng 7/2003; (2) Thành lập bản đồ địa chất biển Đông và các vùng kế cận tỷ lệ 1/1000000;(3) Nghiên cứu địa tầng phân lập bể Sông Hồng, Cửu Long và Nam Côn Sơn và tiềm năng khoáng sản liên quan (4) Nghiên cứu biến động các địa hệ trong Holocen đới bờ châu thổ Sông Hồng. Ông cũng đồng thời làm chủ nhiệm 3 đề tài cấp ngành của TĐ Dầu khí đã nghiệm thu 1 đề tài năm 2001 và 2 đề tài năm 2014. Ngoài ra, ông đã chủ trì 3 dự án điều tra tổng hợp vùng biển Việt Nam giai đoạn từ năm 2010 - 2015.Bên cạnh đó, GS.TS. Trần Nghi cũng là chủ nhiệm của nhiều đề tài quan trọng khác như: Nghiên cứu những quy luật tương quan giữa các yếu tố trầm tích để đánh giá chất lượng colecto dầu khí của các đá vụn cơ học, Reservoir property of Neogen terrigenous deposits of the Hanoi depression by quantitative method, Sedimentary cycles and Quaterary geological evolution of the Red river delta of Vietnam; Quaternary sedimentation of the principal delta of Vietnam; Tiến hoá trầm tích Kainozoi bồn trũng Sông Hồng trong mối quan hệ với hoạt động kiến tạo; Các chu kỳ biển tiến, biển thoái với lịch sử hình thành các đồng bằng ven biển Miền Trung trong Đệ tứ;Découverte de foraminiferes du Trias dans les calcaires de la région de Ninh Binh (Nord - Vietnam); Tiến hoá trầm tích và cổ địa lý giai đoạn Pliocen - Đệ tứ lãnh thổ và lãnh hải Việt Nam; Đặc điểm địa động lực vùng châu thổ Sông Hồng. Tạp chí Địa chất, loạt A, phụ trương 2000…Đối với các Tạp chí KH, ông là thành viên của BBT nhiều TC chuyên ngành quan trọng như “Tạp chí khoa học Trái Đất; Tạp chí Địa chất; Tạp chí khoa học & công nghệ biển”. Là nhà khoa học nhiệt thành, GS.TS Trần Nghi cũng đã viết và xuất bản đến nay là 23 cuốn sách chuyên khảo và giáo trình được giới khoa học đánh giá rất cao.Các giáo trình đã và đang phục vụ cho công tác đào tạo về Khoa học Trái Đất ở các Trường Đại học trong nước, đặc biệt là đào tạo sau đại học. Các sách chuyên khảo là tích hợp những kết quả nghiên cứu mới và những phát minh quan trọng có ý nghĩa lý luận và thực tiễn cao phục vụ cập nhật cho công tác nghiên cứu, điều tra tìm kiếm khoáng sản của Việt Nam.Trong số đócó thể trích dẫn11 cuốn sách giáo trình và chuyên khảo tiêu biểu do ông viết một mình hoặc chủ biên là. : (1)Trầm tích học , (2) Địa chất biển, (3) Phân tích lát mỏng thạch học dưới kính hiển vi phân cực(3), Cơ sở khoa học Trái Đất; (4) Trái Đất và Kho báu của nhân loại, (5) Di sản Thiên nhiên thế giới-Vườn Quốc gia Phong Nha- Kẻ Bàng, Quảng Bình-Việt Nam; (6) Địa chất Pliocen-Đệ Tứ thềm lục địa Việt nam và kế cận; (7) Kiến tạo các bể Kainozoi vùng nước sâu thềm lục địa Việt Nam; (8)Trầm tích luận trong địa chất biển và dầu khí; (9)Bách khoa thư Địa chất Việt Nam; (10) Địa chất trầm tích Việt nam và (11), Atlas Trầm tích Việt nam.Ông đã biên tập và thay đổi nội dung bài giảng các môn “Trầm tích học”. “ Địa chất biển”, “ Trầm tích luận trong địa chất biển và dầu khí”, “ Khoa học Trái đất”, “ Phân tích lát mỏng dưới kính hiển vi phân cực” “ Tướng đá và môi trường trầm tích” cho sinh viên khoa Địa chất, trường ĐH KHTN - ĐHQG Hà Nội”và cho NCS của Viện Dầu khí.
Mặc dù rất bận rộn với sự nghiệp nghiên cứu khoa học cũng như những nhiệm vụ chuyên môn, GS.TS Trần Nghi vẫn luôn dành nhiều tâm huyết cho công tác đào tạo, truyền thụ tri thức cho đội ngũ cán bộ kế cận. Đến nay, trong sự nghiệp đào tạo của mình, GS. Nghi đã và đang hướng dẫn 31 NCS, trong đó đã bả vệ thành công luận án TS là 28 người;hướng dẫn 39 luận văn Cao học bảo vệ thành công luận văn Thạc sĩ. Có thể nói, ông chính là vị Giáo sư đạt kỷ lục hướng dẫn nhiều NCS nhất trường ĐH KHTN, ĐHQG Hà Nội và tỷ lệ NCS bảo vệ thành công cũng cao nhất.
Ghi nhận những đóng góp, cống hiến đáng trân trọng xuyên suốt chặng đường sự nghiệp vẻ vang đã qua, GS.TS.NGND Trần Nghi đã vinh dự được Đảng, Nhà nước, lãnh đạo các Bộ, ban ngành trao tặng nhiều phần thưởng cao quý như :Danh hiệu CSTĐ toàn quốc, Huân chương Lao động hạng Ba, Huân chương Lao động hạng Hai, danh hiệu NGƯT, NGND, Bằng khen của Bộ GD & ĐT, danh hiệu “Trí thức tiêu biểu của Việt Nam” (2019)
