VNHN - Đền Phù Ủng thờ vị tướng “bách chiến bách thắng” thời Trần - Phạm Ngũ Lão, người có công lớn trong cuộc kháng chiến chống Mông Nguyên thế kỷ XIII. Khu di tích này không chỉ nổi tiếng là một quần thể kiến trúc phong phú, độc đáo, mà lễ hội truyền thống nơi đây cũng vô cùng đặc sắc.
Đền Phù Ủng thuộc làng Phù Ủng, xã Phù Ủng, huyện Ân Thi, tỉnh Hưng Yên là một quần thể di tích đồ sộ có giá trị kiến trúc và điêu khắc khá quý hiếm, được nhà nước xếp hạng cấp quốc gia năm 1988 và được UBND tỉnh Hưng Yên công nhận Điểm du lịch theo Quyết định số 1575/QĐ - UBND ngày 24 tháng 7 năm 2019. Đền thờ Phạm Ngũ Lão, một trong 4 vị tướng kiệt xuất nhất thời Trần, cùng gia đình.
Từ chàng trai đan sọt trở thành danh tướng bách chiến bách thắng
Phạm Ngũ Lão sinh năm Ất Mão (1225) tại làng Phù Ủng, huyện Ân Thi. Ông là một danh tướng bách chiến bách thắng thời Trần, tinh thông văn võ. Trong cuốn “Lịch triều hiến chương loại chí”, Sử gia Phan Huy Chú đã đánh giá Phạm Ngũ Lão là 1 trong 4 vị tướng tài giỏi nhất triều Trần.
Ngay từ nhỏ, Phạm Ngũ Lão đã bộc lộ chí khí phi thường. Tương truyền năm ông 13 tuổi, trong làng có người đỗ đạt làm quan, mở tiệc thiết đãi dân làng. Cả làng ai cũng đến dự, chỉ mình ông không đi. Mẹ ông thấy lạ nên hỏi: Sao con không đến? Ông thưa: "Chí làm trai phải lập công danh rạng rỡ non sông mà con chưa lập được bằng người, đi mừng người ta nhục lắm".
Có một lần, Hưng Đạo Vương Trần Quốc Tuấn đưa quân đi tập trận qua làng Phù Ủng. Quân đi nườm nượp, tiếng thét tránh đường inh tai, nhưng Phạm Ngũ Lão vẫn điềm nhiên ngồi đan sọt. Một người lính bèn lấy giáo đâm vào đùi ông nhưng ông không phản ứng gì. Thấy lạ, Trần Hưng Đạo tiến đến hỏi. Khi biết chuyện Phạm Ngũ Lão vì mải nghiên cứu binh thư mà quên nỗi đau thân xác, Hưng Đạo Vương cho là nhân tài bèn trọng dụng.
Với tài năng thiên bẩm cùng sự rèn cặp của Trần Quốc Tuấn, Phạm Ngũ Lão mau chóng trở thành một viên hổ tướng khiến giặc phải khiếp sợ, 2 lần góp công đánh tan giặc Nguyên - Mông. Ông cũng nhiều lần dẫn quân trừng phạt sự xâm chiếm của Ai Lao và Chiêm Thành. Trận đánh nào ông cũng giành chiến thắng nên được gọi là vị tướng “bách chiến bách thắng”.
Nhờ những công lao to lớn đó, Phạm Ngũ Lão được vua Trần Anh Tông thăng chức Điện súy Thượng tướng công và ban cho Kim phù, Hổ phù, Văn phù. Để tưởng nhớ về vị tướng tài ba của quê hương, sau khi ông mất, nhân dân làng Phù Ủng đã lập đền thờ ngay trên nền đất cũ của nhà ông.
Quần thể kiến trúc phong phú, độc đáo
Vẻ đẹp cổ kính của khu di tích đền Phù Ủng
Đền Phù Ủng nằm trên khu đất có thế “Thất tinh ứng hậu, hình nhân bái tướng, voi quỳ ngựa phục, bên bút bên nghiên bên cờ bên kiếm…”. Đền được xây dựng từ thế kỷ XIV, trùng tu vào thời Nguyễn, gồm khu đền chính thờ Điện súy Thượng tướng công Phạm Ngũ Lão, bên trái là lăng Phạm Tiên Công (thân phụ), bên phải có đền Mẫu (thờ thân mẫu), Khuê Văn Các kiến trúc hình bát giác. Khu trong được bố cục theo kiểu “Tiền Thần Hậu Phật” gồm đền thờ công chúa Tĩnh Huệ (con gái Phạm Ngũ Lão), chùa Bảo Sơn (Cảm Ân Tự), lăng quốc công Vũ Hồng Lượng.
Do chiến tranh, ngôi đền chính thờ Phạm Ngũ Lão đã bị đốt phá. Năm 1989, đền Phù Ủng được trùng tu. Khu đền chính kiến trúc kiểu chữ Đinh gồm 5 gian tiền tế và tòa Hậu cung chồng diêm hai tầng tám mái. Tại đây có đặt tượng Phạm Ngũ Lão được đúc bằng đồng ngồi trên ngai, mặc áo cẩm bào, đội mũ cánh chuồn.
Khu di tích đền Phù Ủng cổ kính, trầm mặc dưới những tán cây cổ thụ hàng trăm năm tuổi. Đền Phù Ủng còn nổi tiếng với nhiều bia đá ghi công công đức Phạm Ngũ Lão và lưu danh những người đỗ đạt qua các triều đại.
Đặc sắc lễ hội đền Phù Ủng
Lễ rước được coi là điểm nhấn thu hút khách tham dự
Lễ hội truyền thống đền Phù Ủng được tổ chức từ ngày 11 đến 13 tháng Giêng (âm lịch). Tuy nhiên, ngay từ những ngày đầu tháng, đền đều mở cửa phục vụ du khách thập phương đến dâng hương.
Nét độc đáo của Lễ hội đền Phù Ủng được thể hiện trong nghi thức rước công chúa Tĩnh Huệ. Trong lễ rước, hàng nghìn người dân và khách thập phương cùng chen nhau chui qua gầm kiệu với tâm niệm những ước muốn của mình trong năm mới sẽ trở thành hiện thực. Sau phần Lễ là phần Hội với các trò chơi dân gian, những môn thể thao tương truyền là do tướng quân Phạm Ngũ Lão nghĩ ra để rèn luyện sức khỏe, ý chí cho binh sĩ như: thi vật cù.
Ngày 11 tháng giêng năm nay, ngoài Lễ rước Cung phi Tĩnh Huệ, Ban tổ chức lễ hội đền Phù Ủng còn công bố Quyết định công nhận Điểm du lịch và dâng hương tưởng niệm 745 năm ngày tướng quân Phạm Ngũ Lão ra quân đánh giặc giữ nước.
