VNHN - Dù cuộc sống hiện đại với những tiện nghi của nó đang xâm lấn khắp mọi nơi, nhưng dường như những tiện nghi tuyệt diệu lại đang gián tiếp làm những nhận thức giản đơn, những khái niệm cơ bản bị bỏ qua. Ngày nay ở Việt Nam, người ta nghe thấy những khái niệm giáo dục, đào tạo chồng chéo lên nhau. Chắc có lẽ những nhà giáo dục thì chẳng mấy ai nhầm lẫn, nhưng phải chăng họ không nghĩ tới hay họ bất lực trong việc làm rõ nó với toàn thể nhân dân?
Những năm gần đây, không thể không nhìn nhận thẳng thắn rằng hệ thống giáo dục trong nước đang gặp khá nhiều vấn đề. Bản thân tôi, một người sinh ra và hưởng hệ thống giáo dục của thời hiện đại, và bây giờ lại tham gia vào công tác giáo dục hiện nay, hiểu rất rõ những gì mình đã chứng kiến, đã trải qua.
Học sinh ngày nay thường lên án những giáo viên của họ vì áp lực học tập, vì chất lượng chuyên môn của mỗi giờ học... tôi hiểu điều đó không phải là không đúng, với tất cả những trải nghiệm và tư duy của bản thân mình. Nhưng khi quan sát và suy ngẫm càng nhiều, tôi càng nhận diện rõ một điều. Thật tiếc, các nhà giáo của chúng ta ngày nay ít khi để cho những học trò của mình biết ý nghĩa của giáo dục mà họ đang được hưởng.
Hậu quả có thể được thấy khá rõ ngày nay là học sinh, sinh viên chán ghét trường lớp, cho rằng những khoảng thời gian họ đầu tư trên trường là để phục vụ việc kiếm tấm bằng phục vụ cho mục đích sau này, hay tệ hơn nữa là để làm hài lòng những bậc phụ huynh muốn được “tự hào vì con”. Hậu quả tiếp theo, phổ biến trong giới sinh viên và sinh viên mới tốt nghiệp ngày nay, là họ lao đầu vào các trung tâm đào tạo, hi vọng tìm kiếm những cơ hội mới mà các nhà đào tạo “ban phát” qua những bài giảng. Tôi không phủ nhận giá trị của những chương trình đào tạo đó, nhưng thật nguy hiểm khi các “chuyên gia đào tạo” tại những nơi đó một mực dùng những lời lẽ hoa mỹ mà rót vào tai những người trẻ rằng những kĩ năng mà họ đang huấn luyện là “chìa khóa của thành công”, và không khó khăn gì để những người trẻ đầy bức xúc với trường lớp lập tức mang ra so sánh những giá trị họ nhận được. Một số lao đầu vào những “chìa khóa thành công” đó trong khi số khác rơi vào khủng hoảng khi cảm nhận thấy mình đã lãng phí nhiều năm của cuộc sống để học những thứ họ cho rằng “không để làm gì”.
Vấn đề lớn chính là ở chỗ đó, chúng ta đã không phân biệt được giáo dục và đào tạo, những ranh giới giữa chúng và những giá trị riêng của chúng.
Dưới đây tôi xin làm vài phép so sánh giữa giáo dục và đào tạo.
GIÁO DỤC
Giáo dục là hình thức truyền tải tri thức giữa người dạy và người học. Giáo dục không mang lại sản phẩm là những con người có một nghề nghiệp cụ thể, mà mang lại cho người học tri thức và trí tuệ toàn diện. Người được hưởng một nền giáo dục tốt là người có tri thức tổng hợp về nhiều lĩnh vực, có thế giới quan phong phú và khả năng tư duy đa dạng.
Đại đa số những tri thức được truyền tải qua giáo dục là những thứ người học không thể tự khám phá và đúc kết mà cần thông qua học tập (từ nhà trường, từ sách vở,...)
Tri thức, sản phẩm của giáo dục là thứ cần cho tất cả mọi người. Thiếu bất cứ phần tri thức nào (về khoa học, về lịch sử hay xã hội), con người sẽ bị thiếu mất một phần trong thế giới quan và đồng nghĩa với sự hạn chế trong năng lực trí tuệ.
Đào TẠO
Đào tạo có điểm khởi đầu trong lịch sử là những ngành nghề thủ công, ở đó những người trẻ được người đi trước truyền đạt lại các kĩ năng trong những công việc cụ thể: làm mộc, dệt, xây nhà,... Tới thời hiện đại, các kĩ năng trở nên phong phú hơn, phức tạp hơn và cũng có nhiều mức độ hơn, chẳng hạn lập trình máy tính, kế toán, sửa chữa hệ thống điện... cũng là những kĩ năng có được qua quá trình đào tạo.
Sản phẩm của đào tạo, như vậy là kĩ năng chứ không phải tri thức. Các kĩ năng thường được đúc kết bởi hai yếu tố là tri thức cơ bản và kinh nghiệm thực tiễn.
Khác với tri thức, một lượng lớn kĩ năng , nhất là kĩ năng trong các nghề thủ công, trong giao tiếp xã hội, hoàn toàn có thể tự đúc kết trong quá trình làm việc, đào tạo chỉ là một hình thức đẩy nhanh quá trình đúc kết này.
Kĩ năng của quá trình đào tạo không phải là cần cho tất cả mọi người. Mỗi kĩ năng hay nhóm kĩ năng chỉ phù hợp cho một hay một số công việc nhất định. Nói như vậy không có nghĩa đào tạo kĩ năng là không cần thiết, nhưng mỗi cá nhân cần lựa chọn những kĩ năng phù hợp với bản thân để học tập và rèn luyện
Như vậy, có thể thấy rõ sự khác nhau giữa hai khái niệm giáo dục và đào tạo. Giáo dục là vì tri thức, còn đào tạo là vì kĩ năng.
Sự chưa hoàn thiện trong giáo dục ngày nay ở Việt Nam vô tình đẩy một lượng lớn người trẻ đổ xô vào các trung tâm đào tạo tìm kiếm cơ hội thành công. Thật đáng tiếc, họ không nhận ra rằng những kĩ năng đó là vô ích khi nó được trao cho những bộ não nghèo nàn tri thức do coi thường quá trình học tập và tiếp thu khi học ở trường.
Trong bài viết khá ngắn này, thật khó để tôi diễn giải hết những ý kiến của mình mà chỉ đưa ra một phép so sánh có lẽ là đáng lưu tâm với các độc giả trẻ.
Ở đây tôi không phủ nhận vai trò của đào tạo. Ngược lại, tôi biết rất rõ rằng các kĩ năng trong mỗi nghề nghiệp là vô cùng cần thiết, quả đúng chúng là những “chìa khóa thành công”. Nhưng hãy lưu ý hai điều sau:
1- Mỗi chìa khóa chỉ hợp với một cánh cửa nhất định, nếu bạn chọn nhầm chìa khóa cho cánh cửa của mình, bạn sẽ không bao giờ mở được nó. Vì vậy đừng tin những nhà đào tạo ba hoa với bạn rằng kĩ năng của họ là chìa khóa cho mọi thành công.
2- Nếu đào tạo và kĩ năng là chìa khóa mở cánh cửa thành công, thì hãy nhớ cánh cửa đó rất nặng, giáo dục và tri thức chính là đôi tay để bạn đẩy được nó mở ra. Không có sức mạnh đó, dù ổ khóa đã được gỡ bỏ, bạn sẽ chẳng bao giờ đi tới thành công.
