VNHN-Năng lượng là yếu tố vô cùng quan trọng cho sự phát triển của mỗi Quốc gia. Xã hội càng phát triển thì nhu cầu sử dụng năng lượng ngày càng cao. Ở một góc độ nhất định, Việt Nam là một đất nước giàu nguồn tài nguyên năng lượng như dầu mỏ, than đá hay thủy năng nên nguy cơ xảy ra khủng hoảng năng lượng là khó xảy ra.
Thế nhưng, để có thể đáp ứng nhu cầu năng lượng của đất nước trong giai đoạn công nghiệp hóa, hiện đại hóa, với tốc độ tăng trưởng kinh tế ở mức cao như hiện nay thì khả năng Việt Nam từ một nước xuất khẩu năng lượng trở thành nước nhập khẩu năng lượng trong tương lai gần là hoàn toàn có thể. Vì vậy, bài toán năng lượng đã và đang là vấn đề “đau đầu” gây “bối rối” cho những nhà hoạch định và cơ quan chức năng về năng lượng của nước ta.
Ảnh minh họa
HIỆN TRẠNG
Theo các chuyên gia năng lượng, tổng công suất phát điện của toàn hệ thống ở Việt Nam tính đến năm 2012 là 25.100 MW, trong đó thủy điện chiếm 45,5%, nguồn điện khí: 33,6%, nhiệt điện than: 15,3 %, nhiệt điện dầu: 1,4 %. Cũng trong năm 2012 Việt Nam vẫn là quốc gia xuất siêu năng lượng với 15,2 triệu tấn than, 9,3 triệu tấn dầu thô, đồng thời nhập 10,4 triệu tấn các loại sản phẩm dầu thứ cấp. Trong cơ cấu tiêu thụ năng lượng theo ngành thì công nghiệp tiêu thụ năng lượng lớn nhất với hơn 45%, kế tiếp là giao thông hơn 31% và dân dụng gần 15%.
Đặc thù công nghiệp nước ta chủ yếu tập trung vào sử dụng nhiều lao động, đã chấp nhận các công nghệ và thiết bị lạc hậu, hiệu suất thấp, mức tiêu hao năng lượng lớn. Bên cạnh đó, những giới hạn về trình độ công nghệ, về nguồn tài chính, về năng lực đầu tư... là nguyên nhân làm cho việc cung cấp năng lượng không theo kịp mức tăng của nhu cầu sử dụng.
Các chuyên gia năng lượng hàng đầu Việt Nam chỉ ra rằng, việc sử dụng năng lượng ở nước ta hiệu quả thấp và lãng phí. Nếu không tăng cường sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả cao hơn nữa, trong tương lai gần Việt Nam sẽ phải trả giá rất đắt. Nguy cơ mất cân đối cung cầu năng lượng, phải nhập năng lượng thô như dầu, than đá... là điều hiện hữu.
NHU CẦU
Theo tính toán, nhu cầu năng lượng sơ cấp đến năm 2030 ở nước ta là trên 250 triệu tấn dầu quy đổi (TOE), tăng gấp 5 lần so với năm 2009. Thủy điện lớn sẽ khai thác hết trong thập kỷ này, nguồn năng lượng hóa thạch (than, dầu, khí..) có trữ lượng giới hạn và nước ta đã phải nhập khẩu than cho phát điện từ năm 2011, thay vì dự kiến từ năm 2015.
Để đáp ứng nhu cầu năng lượng, Việt Nam đang phải nhập khẩu điện của Trung Quốc. Tuy nhiên, đây không phải là nguồn cung tốt vì giai đoạn đầu họ bán cho ta với giá 4,24,5 cent/kWh, nay họ tăng giá tới 7 cent/kWh. Trong quy hoạch điện VII của Việt Nam, cơ cấu điện vào năm 2020 nhiệt than chiếm 54% tổng sản lượng, đến năm 2030 nhiệt điện vẫn chiếm 56% công suất và 62% sản lượng điện.
Hiện Việt Nam được kể đến là một trong những quốc gia có “nhu cầu” xây dựng nhà máy nhiệt điện than lớn nhất trong khu vực Đông Nam Á. Chúng ta đang dựa quá nhiều vào nguồn điện giá rẻ từ những nhà máy nhiệt điện than để cung cấp năng lượng cho nền kinh tế dù vẫn biết là hủy hoại môi trường ghê gớm. Hơn nữa việc đẩy mạnh phát triển nhiệt điện than sẽ làm tăng nguy cơ phụ thuộc vào nguồn than nhập khẩu trong tương lai và làm tăng phát thải khí nhà kính, nhưng ở nước ta hiện nay chưa có sự lựa chọn nào tốt hơn.
GIẢI PHÁP
Trong khi nhu cầu tiêu thụ điện năng ngày một gia tăng và các nguồn thủy điện ngày càng hạn chế, Việt Nam buộc phải xem xét các giải pháp năng lượng khác như phát triển nhiệt điện, điện hạt nhân, năng lượng tái tạo và tăng cường sử dụng điện tiết kiệm.
Mặc dù là quốc gia giàu tiềm năng về năng lượng tái tạo với gió, mặt trời, thủy điện, địa nhiệt, sinh khối, khí sinh học, nhiên liệu sinh học, và năng lượng thủy triều/đại dương/sóng, nhưng cho đến nay việc đầu tư cho phát triển năng lượng tái tạo ở Việt Nam là hạn chế. Nhà nước nên có chính sách tổng thể hỗ trợ áp dụng công nghệ để triển khai các dự án năng lượng tái tạo, từng bước thay dần những phương cách sản xuất điện năng là gánh nặng môi trường và ảnh hưởng đến sức khỏe người dân. Tuy nhiên, mỗi giải pháp đều có cái khó hoặc về vốn đầu tư, hoặc là độ rủi ro an toàn, hoặc là nguy cơ làm tăng phát thải khí nhà kính...
Bên cạnh đó, tính không ổn định và giá thành đầu tư cao cũng đang là rào cản đối với năng lượng tái tạo. Giá 1kWh thủy điện và nhiệt điện cần 4-5 cent, nhưng giá 1kWh điện mặt trời gấp 8,9 thậm chí là gấp 10 lần. Trong số các loại điện tái tạo thì tiềm năng lớn nhất là năng lượng gió vì điện gió gần như có giá thành thấp nhất, ngang với thủy điện nhỏ. Tuy nhiên tiềm năng gió của nước ta chỉ ở mức độ hạn chế ở mức 5.000-6.000MW. Tiềm năng điện gió chủ yếu tập trung ở ven biển, nhưng không phải chỗ nào gió cũng tốt. Chúng ta đã lập quy hoạch điện gió chủ yếu tập trung ở Ninh Thuận, Bình Thuận, Phú Yên và Bình Định, Bạc Liêu,…vv. Hiện chúng ta mới có 3,5% điện năng lượng tái tạo và dự kiến sẽ tăng lên 6-6,5% vào năm 2020.
Trong thực tế hiện nay, chúng ta đang xem xét để phát triển điện hạt nhân an toàn cao. Dù đây là vấn đề đang gây tranh cãi về độ an toàn. Tuy nhiên hiện nay chưa có phương án nào tốt hơn. Một số nước trên thế giới như ở Thụy Điển, thủy điện chiếm 50% và điện hạt nhân chiếm 50% tổng sản lượng điện, ở Pháp cũng tương tự. Ở Việt Nam dự kiến điện hạt nhân sẽ chiếm 20% tổng công suất điện sau năm 2020.
Nước ta hiện có dự án điện hạt nhân đầu tiên ở Ninh Thuận với 2 nhà máy có tổng công suất khoảng 4.000 MW. Nhà máy số 1 ta đã ký thỏa thuận hợp tác với Nga với chi phí 6.500-7.000 USD/1kWh điện, điều này đảm bảo độ an toàn rất cao. Chính phủ Việt Nam đã mời chuyên gia Triều Tiên, Nga, Nhật và Mỹ sang tập huấn về điện hạt nhân cho các cán bộ Việt Nam.
Từ hiện trạng, nhu cầu và những giải pháp trên đối với bài toán năng lượng, Chính phủ đã và đang thực hiện nhiều biện pháp như khuyến khích nhiều thành phần kinh tế tham gia xây dựng các nguồn điện; áp dụng biểu giá than, dầu, điện và khí hợp lý, tiệm cận dần với giá thị trường để tạo hấp lực thu hút các nhà đầu tư, phá thế độc quyền; thúc đẩy ứng dụng công nghệ mới để tránh tiêu hao năng lượng vô ích... Trong nhiều giải pháp, thì thực hiện tiết kiệm và sử dụng năng lượng hiệu quả là giải pháp được 2/3 các nước trên thế giới lựa chọn hiện nay, trong bối cảnh nguồn năng lượng đang cạn kiệt, chưa tìm ra nguồn mới bổ sung, thay thế. Nếu làm tốt thì tới năm 2020, Việt Nam có thể tiết kiệm được từ 15-20% tổng nguồn năng lượng tiêu thụ, nếu quy ra tiền sẽ là con số khổng lồ.
Với những quyết tâm, nỗ lực của Đảng, Nhà nước, của các ngành, các cấp và toàn thể nhân dân, hy vọng rằng chúng ta sẽ thực hiện hiệu quả các giải pháp năng lượng cho đất nước, góp phần vào chiến lược năng lượng chung của toàn thế giới trong bối cảnh thiếu hụt nguồn năng lượng như hiện nay.
